Βιολογία του ενυδρείου.(Ο Φυτεμένος βυθός)

[Aquazone Team]

Βιολογία του ενυδρείου

Ο Φυτεμένος βυθός

Εισαγωγή

Πρωτoασχολήθηκα με το χόμπι του ενυδρείου σε ηλικία δεκαπέντε χρόνων. Από τότε και έως σήμερα περάσανε πολλά χρόνια, αλλά το ενδιαφέρον μου δεν μειώθηκε καθόλου. Έτσι μετά από κάποιο χρονικό διάστημα και αφού πέρασα οπό όλα τα στάδια του αρχάριου, αναρωτήθηκα γιατί δεν μπορούμε να εφαρμόσουμε μέσα στο ενυδρείο μας κατά προσέγγιση τις συνθήκες που υπάρχουν και στην φύση. Άρχισα λοιπόν να ψάχνω πληροφορίες για το πως μπορούμε να τελειοποιήσουμε τις συνθήκες του ενυδρείου μας, με πρότυπο τη φύση, και να τις πλησιάσουμε όσο το δυνατόν γίνεται. Από τις πρώτες μου κινήσεις ήταν η αγορά δύο βιβλίων. Διαβάζοντάς τα όμως, διαπίστωσα ότι πάνω κάτω, έλεγαν τις ίδιες θεωρίες για το ενυδρείο, αλλά υπήρχαν και σημεία που διαφοροποιούνταν οι απόψεις των συγγραφέων. Το ίδιο φαινόμενο διαπίστωσα και όταν διάβασα διάφορα άρθρα από άλλους έμπειρους χομπίστες. Κάτι που υποστήριζε ο ένας, ο άλλος συγγραφέας το απέρριπτε και ο τρίτος έδινε δίκαιο και στους δύο. Άρχισα να μπερδεύομαι και προσπαθούσα να κατανοήσω γιατί ο ένας υποστήριζε το Α και ο άλλος το Β. Μετά όμως από κάποιο χρονικό διάστημα και αφού μάζεψα κάποιες προσωπικές εμπειρίες και γνώσεις, με μια πιο προσεκτική μελέτη, διαπίστωσα ότι τα λεγόμενά τους ναι μεν είχαν κάποια βάση, αλλά από ένα σημείο και μετά, δεν ήταν επιστημονικά αποδεδειγμένα παρά μόνο εμπειρικά. Ο καθένας έγραφε με παραστατικό τρόπο και με πειθώ τη δική του άποψη, στηρίζοντάς τη μόνο στην εμπειρία του.

Αυτό με οδήγησε να προσεγγίσω το θέμα διαφορετικά και να θέσω κάποια ερωτήματα στον εαυτό μου, που εγώ ο ίδιος θα έβρισκα τις απαντήσεις. Αυτές όμως δεν θα ήταν στηριγμένες πάνω μόνο στην δική μου εμπειρία ή κάποιου άλλου χομπίστα ή βιβλίου που υστερούσε επιστημονικής έρευνας. Για να συλλέξω λοιπόν τις απαιτούμενες πληροφορίες διάβασα βιβλία που προέρχονται και έξω από τον χώρο του ενυδρείου όπως γεωλογία, βιολογία νερού, χημεία, φυσική. Ένα τμήμα από αυτές τις γνώσεις που απέκτησα από αυτήν την προσωπική έρευνα πληροφοριών, θέλω να καταθέσω στο παρακάτω κείμενο.

Πως λειτουργεί ο βυθός στην φύση;

Ο βυθός στη φύση διαφέρει από αυτόν του ενυδρείου μας και είναι αδύνατον να τον αντιγράψουμε. Παρόλα αυτά θα αναφέρω πώς είναι κατασκευασμένος και ποιος είναι ο βιολογικός του κύκλος. Διότι με βάση αυτόν, θα δημιουργήσουμε το βυθό του ενυδρείου μας και θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε, γιατί ορισμένες συνθήκες δεν είναι εφικτές στο ενυδρείο μας και πως μπορούμε να διορθώσουμε ενδεχόμενα λάθη μας.

Είναι γνωστό στους περισσότερούς από εμάς πως η ροή του ποταμού είναι πιο έντονη στη μέση και εξασθενεί όσο πλησιάζουμε στις όχθες του ποταμού. Εξαιτίας λοιπόν της αυξημένης ροής στη μέση του ποταμού και αν το βάθος του δεν είναι υπερβολικά μεγάλο, βρίσκουμε στην πλειοψηφία έναν βυθό από βαριές πέτρες, που δεν μπορεί να τις παρασύρει το ρεύμα. Όσο πλησιάζουμε προς τις όχθες, τόσο το ρεύμα μειώνεται και η διάμετρος των πετρών μειώνεται με αποτέλεσμα στην όχθη του ποταμού όπου το ρεύμα είναι πολύ μικρό, να συναντάμε μόνο άμμο.

Εκεί θα επικεντρώσουμε την προσοχή μας γιατί εκεί υπάρχει η πιο έντονη βλάστηση. Το πρώτο ερώτημα που γεννιέται, είναι γιατί τα φυτά αναπτύσσονται καλύτερα σε αμμώδεις βυθούς. Η λογική απάντηση θα ήταν ότι τα φυτά, αφού δεν έχουν άλλη επιλογή, πρέπει να επιβιώσουν υπό αυτές τις συνθήκες. Η παραπάνω απάντηση εμπεριέχει μια λογική και θα εξηγήσω γιατί. Τα περισσότερα φυτά που υπάρχουν στα ποτάμια δεν υπήρχαν ανέκαθεν εκεί, αλλά στην στεριά. Κάποια λοιπόν από αυτά, με την πάροδο των χρόνων άρχισαν να προσαρμόζονται στην υδρόβια ζωή εισχωρώντας λίγο-λίγο μέσα στο νερό, αρχίζοντας από τις όχθες των ποταμών και επειδή όπως είπαμε στις όχθες των ποταμών υπάρχει άμμος, αναγκάστηκαν να προσαρμόσουν την βιολογία τους στην άμμο. Ας δούμε τώρα ποια είναι αυτή η άμμος.

Παρατηρώντας λοιπόν την άμμο αναλυτικά, διαπιστώνουμε τρία διαφορετικά στρώματα τα οποία για λόγους ευκολίας θα τα ονομάσω ζώνη Α΄, Β΄, Γ΄.

Οι ζώνες συνοπτικά

Ζώνη Α΄. Έχει πάχος περί τα 4 εκατοστά, είναι οξυγονωμένη και αποτελείται από πολύ χοντρή έως χοντρή άμμο. Εδώ επιτελούνται οι διαδικασίες της νιτροποίησης ή αζωτοποίησης και της όξυνσης του νερού (πτώση του PH).

Ζώνη Β΄. Δεν έχει σταθερό πάχος, αλλά το ελάχιστό της είναι 7 εκατοστά και μπορεί να φτάσει και τα 20 εκατοστά. Η ζώνη αυτή θεωρείται αναερόβια, παρόλα αυτά βρίσκουμε κάποια ελάχιστη ποσότητα οξυγόνου, η οποία όμως δεν επαρκεί να συντηρήσει τους αερόβιους οργανισμούς και αποτελείται από μέτρια έως λεπτή άμμο. Εδώ επιτελούνται οι διαδικασίες της απονιτροποίησης ή απαζωτοποίησης, της αλκαλικής διαδικασίας (αύξηση του PH) και διαδικασίες συσσώρευσης θρεπτικών συστατικών μέσω και της χειλικής ένωσης.

Ζώνη Γ΄. Είναι πλήρως αναερόβια περιοχή και αποτελείται από πολύ λεπτή άμμο, ιλύ και άργιλο. Εδώ δεν υπάρχει οξυγόνο και υπό ορισμένες συνθήκες, έχουμε τη διάσπαση των θειικών αλάτων σε σουλφίδιο του υδρογόνου και σουλφίδιο του σιδήρου.

Οι ζώνες αναλυτικά

Ζώνη Α΄.

Η ζώνη αυτή έχει πάχος 3-4 εκατοστά και χαρακτηρίζεται από την έντονη δραστηριότητα. Στην ζώνη αυτή το οξυγονωμένο νερό μπορεί να εισχωρήσει σχετικά εύκολα ανάμεσα στους κόκκους της άμμου και να την οξυγονώσει. Η διαδικασία αυτή λέγεται οξειδοαναγωγικό καθεστώς ή Redox στα αγγλικά. Τι είναι το οξειδοαναγωγικό καθεστώς. Είναι η ποσότητα οξυγόνου που είναι διαλυμένη στο νερό. Συμβολίζεται με Eh και μετριέται σε mv (millivolt). Θετικό για έντονα οξυγονωμένες περιοχές και αρνητικό για ελάχιστα ή και καθόλου οξυγονωμένες περιοχές. Το οξειδοαναγωγικό καθεστώς εξαρτάται από τη διάμετρο των κόκκων, τα οργανικά υπολείμματα που εμπεριέχονται σε αυτήν, τα βακτηρίδια και το βάθος. Στην ζώνη λοιπόν αυτή, έχουμε ένα οξειδοαναγωγικό καθεστώς της τάξεως ~ +200mv. Εδώ ως επί το πλείστον δρουν αερόβια βακτηρίδια και πλήθος μικροοργανισμών και επιτελούνται δυο βασικές διαδικασίες.

1) Από τα υπολείμματα των ψαριών και των φυτών έχουμε τον κύκλο της νιτροποίησης ή αζωτοποίησης. Αμμωνία (NH3) μετατρέπεται βάσει ενός φυσικού κανόνα σε Αμμώνιο (NH4). Από το αμμώνιο ένα μικρό τμήμα απορροφάται από τα φυτά και ένα άλλο διασπάται με την βοήθεια των βακτηριδίων Nitrosomonas και Nitrosococcus σε Νιτρώδες άλας (NO2). Και εδώ απορροφούν τα φυτά ένα μικρό τμήμα και το υπόλοιπο διασπάται από τα βακτηρίδια Nitrobacter σε Νιτρικό άλας (NO3). Πάλι επεμβαίνουν τα φυτά και απορροφούν ένα μέρος από το Νιτρικό άλας (NO3) και ένα άλλο μέρος, μέσω της διάχυσης κατεβαίνει στα επόμενα στρώματα του βυθού. Να διευκρινίσω εδώ ότι τα βακτηρίδια για τις παραπάνω λειτουργίες καταναλώνουν οξυγόνο και διοξείδιο του άνθρακα, ενώ τα φυτά δεν απορροφούν ατόφια τις συνδέσεις NH4, NO2, και NO3, αλλά τις διασπούν για να απορροφήσουν το άζωτο (N), το οποίο είναι ζωτικό στοιχείο για αυτά.

2) Μια άλλη διαδικασία λιγότερο γνωστή είναι η διάσπαση της πρωτεΐνης από το νιτρικό οξύ (HNO3), το οποίο παράγεται από την οξείδωση της αμμωνίας. Κατά την διάσπαση αυτήν, το νιτρικό οξύ (HNO3) μετατοπίζει με το πρωτόνιο του (H+) τα υδροανθρακικά άλατα. (HCO3). Εδώ να κάνω μια διευκρίνηση. Το KH δεν είναι τίποτε άλλο από τα λειωμένα κατιόντα των ανθρακικών αλάτων (CO3) και υδροανθρακικών αλάτων (HCO3). Η μετατόπιση λοιπόν αυτού του πρωτονίου (H+), έχει ως αποτέλεσμα τη διάσπαση του υδροανθρακικού άλατος (HCO3) σε διοξείδιο του άνθρακα (CO2) και νερό (H2O). Δηλαδή έχουμε την καταστροφή ενός υδροανθρακικού άλατος (HCO3). Αποτέλεσμα όλης αυτής της διαδικασίας είναι η πτώση του KH, που και αυτό με την σειρά του επηρεάζει το PH κατεβάζοντας το. Έχουμε δηλαδή μια διαδικασία όξυνσης του νερού.

Ζώνη Β΄.

Μετά από τα 4-5 εκατοστά του βυθού, το νερό εισχωρεί με μεγάλη δυσκολία και το οξυγόνο με την αύξηση του βάθους μειώνεται δραστικά Το Eh τώρα αρχίζει και πέφτει όσο αυξάνεται το βάθος και μπορεί να φτάσει μέχρι τα ~ -250mv. Τα διάφορα συστατικά εισχωρούν με τη διάχυση και την πυθμενική ροή του νερού. Σε αυτήν την ζώνη έχουμε τρεις βασικές διαδικασίες.

1) Στην ζώνη αυτή δεν μπορούν να επιβιώσουν τα αερόβια βακτηρίδια, λόγω της σχεδόν παντελούς έλλειψης οξυγόνου. Εδώ επιβιώνουν βακτηρίδια, τα οποία είναι εις θέση να διασπάσουν τις διάφορες ενώσεις που περιέχουν οξυγόνο προς δική τους χρήση. Τα βακτηρίδια αυτά τα ονομάζουμε αναερόβια. Αυτά είναι τα Pseudomonas denitrificans, Pseudomonas aeroginosa και Paracoccus denitrificans. Σε μια περιοχή όπου το Eh είναι μεταξύ 0 έως -50mv, τα βακτηρίδια διασπούν το πολύτιμο οξυγόνο από τις ενώσεις NO3 και το λίγο εναπομείναντα CO2, μετατρέποντάς τις σε NO2 και C. Σε δεύτερη φάση, με την αύξηση του βάθους αυξάνεται και το αρνητικό Eh. Μεταξύ λοιπόν -50 έως -250mv τα βακτηρίδια διασπούν το NO2 σε N, ή N2. Η διαδικασία αυτή λέγεται απονιτροποίηση ή απαζωτοποίηση.

2) Κατά τη διάσπαση λοιπόν του Νιτρικού άλατος (NO3) σε Άζωτο (N) και οξυγόνο (O) δημιουργείται από το ελεύθερο οξυγόνο (O) με μια χημική ένωση, ένα νέο υδροανθρακικό άλας. (HCO3). Αποτέλεσμα είναι να ανέβει το KH. Έχουμε δηλαδή μια αλκαλική διαδικασία.

3) Από τα νεκρά οργανικά υπολείμματα, δηλαδή το χουμικό οξύ, δημιουργείται η χειλική ένωση. Τι είναι χειλική ένωση; Η χειλική ένωση είναι μια πολύ σταθερή μεταλλοργανική σύνθετη σύνδεση. Με απλά λόγια, τα οργανικά υπολείμματα στο χουμικό οξύ, συνδέονται με τα μέταλλα και τα ιχνοστοιχεία και δημιουργούν ένα πολύ σταθερό σύμπλεγμα, όπου τα μεταλλικά στοιχεία είναι στη απλούστερή τους μορφή. Αυτές οι χειλικές ενώσεις διατηρούνται και συσσωρεύονται στην αερόβια ζώνη και δημιουργούν έτσι άριστες συνθήκες για να τροφοδοτηθούν τα φυτά. Τα φυτά είναι σε θέση, με ένα οξύ που βγάζουν από τις ρίζες τους, να διασπάσουν αυτήν την χειλική ένωση και να απορροφήσουν τα έτοιμα θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται για την ανάπτυξή τους. Επίσης το Fe που υπάρχει στο νερό σε μορφή Fe3 διασπάται στην αναερόβια αυτήν περιοχή σε Fe2, που μπορεί να καταναλωθεί από τις ρίζες των φυτών. Το ίδιο συμβαίνει και με το Μαγγάνιο. Εδώ να διευκρινίσω το Fe2 οξειδώνεται μέσα στο νερό από το οξυγόνο εύκολα σε Fe3 το οποίο για να καταναλωθεί χρειάζεται να καταβάλούν τα περισσότερα φυτά πολλή μεγάλη ενέργεια.

Ζώνη Γ΄.

Στη ζώνη αυτή λόγω του μικρότερου κόκκου άμμου και του βάθους, το Eh μπορεί να φτάσει και <-300mv. Κάτω από αυτές τις συνθήκες δεν υπάρχει καθόλου οξυγόνο. Παρ’ όλα αυτά όμως, συνεχίζεται η διαδικασία της απονιτροποίησης από τα βακτηρίδια, εφόσον υπάρχει αρκετό NO3. Συνήθως όμως επειδή η διάχυση στην περιοχή αυτή είναι πολύ αργή, δεν προλαβαίνει να φτάσει το NO3 γιατί καταναλώνεται από τα βακτηρίδια της επάνω ζώνης. Τα βακτηρίδια όμως που ζουν εκεί χρειάζονται τροφή. Το -300mv Eh δίνει ταυτόχρονα στα βακτηρίδια το έναυσμα να αλλάξουν την πηγή τροφής και αρχίζουν να τρέφονται από τα θειικά άλατα (SO4). Από τη διάσπαση αυτή και λόγω της έλλειψης του οξυγόνου, από το ένα τμήμα της δημιουργείται το σουλφίδιο του σιδήρου (FeS) και από το άλλο το σουλφίδιο του υδρογόνου (H2S) το οποίο είναι άκρως δηλητηριώδες. Ευτυχώς όμως, κάτω από περίπλοκες διαδικασίες με την βοήθεια ορισμένων μικροοργανισμών, ένα τμήμα του διασπάται και ξαναδημιουργείται θειικό άλας, ενώ ένα άλλο φτάνει στην επιφάνεια όπου κάποιο τμήμα διαφεύγει στην ατμόσφαιρα και κάποιο άλλο διαλύεται μέσα στους τεράστιους όγκους νερού όπου και αυτό σιγά-σιγά διασπάται. Να σημειώσω εδώ ότι όσο πιο όξινο είναι το νερό, τόσο πιο λίγο σουλφίδιο του υδρογόνου μπορεί να διαλυθεί, κάτω από 5 PH δεν μπορεί πια να διαλυθεί και διαφεύγει όλο στην ατμόσφαιρα.

Συνοψίζουμε λοιπόν τις διαδικασίες που γίνονται στην άμμο.

Έχουμε την διάσπαση των αποβλήτων που προέρχονται από τα ψάρια και τα φυτά, μέσω της νιτροποίησης και σε δεύτερη φάση την απονιτροποίηση. Αυτός είναι ο λεγόμενος κύκλος του αζώτου.

Επίσης έχουμε στην μια ζώνη μια συνεχή αύξηση του KH, μια διαδικασία δηλαδή όξυνσης του νερού. Ενώ στην άλλη ζώνη έχουμε μια συνεχή πτώση του KH. Εδώ έχουμε μια αλκαλική διαδικασία του νερού. Οι δύο αυτές διαδικασίες βρίσκονται σε απόλυτη ισορροπία μεταξύ τους με αποτέλεσμα να δημιουργούν ένα φυσικό σταθεροποιητή του PH.

Και τέλος δια μέσου της χειλικής ένωσης, δημιουργούνται συνθήκες τέτοιες ώστε τα φυτά να μπορούν να απορροφούν τα θρεπτικά συστατικά από τις ρίζες τους με αποτέλεσμα τη σωστή ανάπτυξή τους.

Ποιος είναι συνοπτικά ο κύκλος ζωής στην φύση; Είναι εφικτό να τον εφαρμόσω;

Σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε ότι έχουμε δύο κύκλους που αφορούν εμάς τους χομπίστες. Ο ένας είναι ο κύκλος του αζώτου που αναφέραμε πιο πάνω και οπότε δεν χρειάζεται να τον ξαναπούμε. Ο δεύτερος είναι ο κύκλος του θανάτου και της γέννησης. Αυτόν τον κύκλο θα αναλύσουμε τόσο όσο χρειάζεται, χωρίς να μπούμε σε πολλές λεπτομέρειες. Από διάφορους λοιπόν λόγους οι τιμές του νερού μπορούν να αλλάξουν και να ανεβούν. Αυτό μπορεί να συμβεί σε ένα μεγάλο τμήμα του ποταμού ή και σε κάποιο τμήμα του ποταμού όπου υπάρχουν φυσικοί κόλποι. Οι παράγοντες είναι πολλοί, όπως αυξημένη βροχόπτωση, ξηρασία, εποχές κ.τ.λ. Ας δούμε λοιπόν συνοπτικά τι γίνεται όταν ξαφνικά για κάποιο λόγο ανεβαίνει ραγδαία κάποιο στοιχείο (NO3, PO4, NH4). Λόγω της αυξημένης διαθεσιμότητας τροφής, τα φυτά και οι μικροοργανισμοί δεν προλαβαίνουν να καταναλώσουν όλη αυτή την ποσότητα. Αποτέλεσμα είναι από την μεγάλη ποσότητα τροφής που περιέχει το νερό, να αρχίζουν τα φυτά να αναπτύσσονται πιο γρήγορα και οι άλγεις κάνουν την εμφάνισή τους. Επίσης και διάφοροι μικροοργανισμοί και βακτηρίδια προσπαθούν να επωφεληθούν από την κατάσταση που επικρατεί. Υπάρχει με λίγα λόγια, μια νέα γενιά φυτών, μικροοργανισμών και βακτηριδίων. Έτσι σε γρήγορο σχετικά διάστημα καταναλώνεται όλη η περίσσια τροφή και επανέρχονται οι τιμές στα φυσιολογικά επίπεδα. Η έλλειψη τώρα τροφής, οδηγεί σε μείωση των πληθυσμών. Οι μικροοργανισμοί ψοφάνε, τα βακτηρίδια μειώνονται, τα φυτά που υπήρχαν δεν μπορούν να συντηρήσουν τους μεγάλους όγκους που απέκτησαν. Κάποια λοιπόν μειώνουν το φύλλωμά τους, ενώ κάποια άλλα μαραίνονται τελείως. Επίσης και η άλγη αρχίζει να μειώνεται. Όλη αυτή η μαζική αποσύνθεση, παρασύρεται από τα νερά και χάνεται μέσα στους τεράστιους όγκους νερού, ή μπορεί η νεκρή πια οργανική ύλη να παρασυρθεί από τα ρεύματα να καταλήξει σε κάποιο φυσικό κόλπο και να προκαλέσει ίσως τον ίδιο κύκλο ή να εμπλουτίσει μια περιοχή με τροφή που την είχε ανάγκη. Αυτό το παράδειγμα είναι ένα από τα πολλά που μπορούν να συμβούν. Όλα όμως έχουν ένα κοινό στοιχείο, την γέννηση και τον θάνατο. Ας πάμε πίσω στο σημείο που αναφέραμε στην αρχή. Οι ισορροπίες λοιπόν έχουν επανέλθει στο νερό. Στο βυθό όμως υπάρχουν νεκρές ρίζες από τα νεκρά φυτά. Πάνω σε αυτήν την νεκρή ύλη προσκολλούνται μύκητες και μεθανοβακτηρίδια. Αυτά με την σειρά τους διασπούν τη ρίζα και σαν παράγωγα αυτής της αποσύνθεσης είναι 70% μεθάνιο (CH4) και το υπόλοιπο ποσοστό αποτελείται από σουφλίδιο του υδρογόνου (H2S) CO2 και CO. Με απλά λόγια έχουμε το κοινό σάπισμα και η δυσωδία του σάπιου αυγού οφείλεται κυρίως στο σουφλίδιο του υδρογόνου (H2S). Όταν τελειώσει αυτή η διαδικασία επανέρχεται και η άμμος στα φυσιολογικά της επίπεδα.

Από τους δύο λοιπόν αυτούς κύκλους, μας συμφέρει να πραγματοποιήσουμε τον πρώτο δηλαδή τον κύκλο του αζώτου ενώ το δεύτερο πρέπει να τον αποφύγουμε, διότι πιστεύω ότι κανένας δεν θα ήθελε να γεμίσει το ενυδρείο του με άλγεις, να του μαραθούν όλα τα φυτά και να σαπίζει το υπόστρωμά του.

Είναι ο κύκλος του αζώτου εφικτός στο ενυδρείο μου; Έχουμε στις δύο ζώνες το φυσικό σταθεροποιητή του PH; Υπάρχει επαρκής τροφή για τα φυτά μου;

Στη ζώνη Α΄, είτε αυτή είναι άμμος είτε χαλίκι, εγκαθίστανται τα αερόβια βακτηρίδια και στην ζώνη Γ΄ τα αναερόβια βακτηρίδια και αναλαμβάνουν δράση. Δυστυχώς όμως, οι επιφάνειες που έχουν στην διάθεση τους τα βακτηρίδια, δεν επαρκούν να ολοκληρωθεί ο κύκλος του αζώτου. Ο λόγος είναι ο εξής: Στο ενυδρείο μας έχουμε πολλά ψάρια, λίγα φυτά και μικρή επιφάνεια εγκατάστασης βακτηριδίων. Με απλά λόγια, στο ενυδρείο μας έχουμε μόνιμα μια υπερφόρτωση με ψάρια, μια συνεχή έλλειψη φυτών και έναν σχετικά λεπτό βυθό. Ακόμα και 10 νέον να είχαμε σε ένα ενυδρείο 300 λίτρων και να ήτανε φυτεμένο κατά 50%, αυτό θεωρείται υπερφόρτωση από πλευράς ψαριών και έλλειψη από πλευράς φυτών. Στη φύση σε 300 λίτρα νερό δεν θα είχαμε κανένα ψάρι και η κάλυψη των φυτών θα ήταν πολύ μεγαλύτερη, συμπεριλαμβάνοντας μαζί και τις άλγεις. Η απονιτροποίηση εκτελείται σε όλο τον ποταμό και σε μεγαλύτερη επιφανειακή έκταση. Για το λόγο αυτό έχουμε τα φίλτρα, είτε αυτά είναι εσωτερικά είτε εξωτερικά, για να καλύψουν όσο το δυνατόν γίνεται, αυτή την έλλειψη επιφάνειας που εξυπηρετεί ως επί το πλείστον τα. αερόβια βακτηρίδια, που είναι υπεύθυνα για τη νιτροποίηση. Τα αναερόβια βακτηρίδια που είναι υπεύθυνα για την απονιτροποίηση, εκτός του ότι δεν επαρκεί η επιφάνεια που τους προσφέρουμε, έχουν και πιο αργούς ρυθμούς ανάπτυξης και λειτουργίας σε σύγκριση με τα αερόβια. Για αυτό το λόγο, κάνουμε αλλαγές νερού, ώστε να αποβάλλουμε το περιττό ΝΟ3. Φέρνοντας λοιπόν το τεχνικό φίλτρο στο ενυδρείο μας για να λύσουμε ένα πρόβλημα δημιουργούμε με αυτό ένα καινούργιο. Τώρα έχουμε μια γρήγορη απορρόφηση του νερού και μαζί με αυτό απορροφούνται τα οργανικά υπολείμματα από τα φυτά και τα ψάρια, τα οποία καταλήγουν μέσα στο φίλτρο και διασπούνται μέσα σε σχετικά γρήγορο διάστημα από τα αερόβια βακτηρίδια. Αποτέλεσμα είναι να έχουμε μια έλλειψη οργανικών στοιχείων στο βυθό του ενυδρείου μας. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μην επαρκεί η οργανική ύλη για να δημιουργηθεί αρκετό χουμικό οξύ, ώστε να γίνει μια πιο ολοκληρωμένη χειλική ένωση, της οποίας βασικό στοιχείο είναι και η οργανική ύλη. Τα φυτά μας λοιπόν δεν αναπτύσσονται σωστά. Εδώ πάλι επεμβαίνει ο άνθρωπος και ρίχνει λιπάσματα σε στερεή ή υγρή μορφή τα οποία όλα είναι χειλικές ενώσεις και λόγω του ειδικού βάρους ή μέσω της διάχυσης καταλήγουν στο υπόστρωμα. Υπάρχει βέβαια και μια ακόμη μορφή λίπανσης που αφορά τον Fe η οποία δεν είναι χηλική ένωση και ονομάζετε γλυκονικός σίδηρος και σε σχέση με των χηλικό σίδηρο απορροφάται πολλή εύκολα.Με αυτούς τους τρόπους λοιπόν προσπαθούμε να σταθεροποιήσουμε το ενυδρείο μας. Από ότι βλέπουμε λοιπόν οι ισορροπίες στην φύση είναι τόσο λεπτές, που είναι δύσκολο να εξισορροπηθούν χωρίς τεχνική και χημική βοήθεια. Κάποιοι επεμβαίνουν και δημιουργούν αυτοσχέδια φίλτρα με εκπληκτικά αποτελέσματα και καταφέρνουν να ολοκληρώσουν τον κύκλο του αζώτου. Αυτό πάλι δημιουργεί προβλήματα στα φυτά μας εάν δεν δώσουμε την δέουσα προσοχή, διότι η έλλειψη διάφορων ενώσεων του αζώτου, προκαλεί βλάβες στα φυτά. Επίσης κάποιοι άλλοι έχουν πολύ μειωμένο πληθυσμό ψαριών και αυξημένο αριθμό φυτών. Σε αυτά τα ενυδρεία δεν λειτουργεί καθόλου φίλτρο, διότι έχουν ισορροπήσει την προσφορά με την ζήτηση. Να σημειώσω εδώ ότι, εάν καταφέρουμε να κάνουμε τον κύκλο του αζώτου, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα κάνουμε αλλαγές νερού. Τις αλλαγές νερού δεν τις κάνουμε μόνο για να διώξουμε το ΝΟ3, αλλά και για άλλους εξίσου σημαντικούς λόγους που δεν αφορούν τώρα το θέμα μας.

Στο ενυδρείο μας επίσης υπερτερεί η όξινη διαδικασία έναντι της αλκαλικής διαδικασίας, διότι η ζώνη της αλκαλικής διαδικασίας δεν επαρκεί. Αποτέλεσμα είναι να μην υπάρχει ο φυσικός σταθεροποιητής του ΡΗ και για το λόγο αυτό δεν αφήνουμε να πέσει το ΚΗ στο ενυδρείο μας κάτω από το 3, ώστε να μην έχουμε απότομη πτώση του ΡΗ, το οποίο είναι πιο ευάλωτο σε μεγάλες διακυμάνσεις όσο μικρότερο είναι το ΚΗ

Συμπέρασμα:. Ο σωστός χομπίστας πρέπει ανάλογα με τα φυτά και τα ψάρια που έχει, να προσπαθεί να ισορροπήσει όσο το δυνατόν γίνεται τις προαναφερόμενες διαδικασίες.

Ποια είναι η σύσταση της άμμου και ποιές οι ιδιότητές της;

Προτού αναφερθώ στη σύσταση της άμμου, ας δούμε λιγάκι ποιος είναι ο ορισμός της άμμου και του χαλικιού σύμφωνα με τα διεθνή στάνταρ.

Άργιλος <0,00006 mm

Ιλύς >0,00006-0,0625

Πολλή λεπτή άμμος >0,0625-0,125mm

Λεπτή άμμος >0,125-0,25mm

Μεσαία άμμος >0,25-0,5mm

Χοντρή άμμος >0,5-1mm

Πολύ χοντρή άμμος >1-2mm

Ψιλό χαλίκι >2-4mm

Μεσαίο χαλίκι >4-64mm

Χοντρό χαλίκι ή βότσαλα >64-256mm

Πέτρα >256mm

Από τα παραπάνω λοιπόν, μπορούμε να δούμε ότι πολλές φορές (ακόμη και εγώ) εκφραζόμαστε λάθος και λέμε π.χ.

...έχουμε ψιλό χαλίκι 1-3 mm, ενώ στην πραγματικότητα έχουμε αμμοχάλικο. Άλλοτε πάλι, λέμε ψιλό χαλίκι 2mm. Και αυτό είναι λάθος όπως καταλαβαίνετε.

Στη φύση, η άμμος έχει συνήθως σταθερό κόκκο και αρκετά στρογγυλεμένο σχήμα από τις διαβρώσεις που προκαλεί το νερό. Ας δούμε τώρα ποιες είναι οι ιδιότητες της άμμου. Λόγω του σχετικά μικρού κόκκου, τα διάκενα που σχηματίζονται μεταξύ των κόκκων είναι μικρά και για αυτό, τα υπολείμματα από τα ψάρια, τα φυτά και γενικά ακαθαρσίες δεν μπορούν να εισχωρήσουν στο βάθος. Έτσι δημιουργείται μια φυσική νοητή μεμβράνη στην επιφάνεια της άμμου, η οποία την προστατεύει από ακαθαρσίες, ενώ ταυτόχρονα επιτρέπει την είσοδο διάφορων ουσιών σε λιωμένη μορφή μέσω της διάχυσης. Η άμμος είναι συνήθως ουδέτερη και δεν πετρώνει ούτε σαπίζει εφόσον δεν περιέχει οργανικά υπολείμματα, όπως παράδειγμα το χώμα. Για το λόγο αυτό δεν περιέχει φυσικά, ούτε θρεπτικά συστατικά. Λόγω όμως των περιοχών της που δεν οξυγονώνονται, εμπλουτίζεται με θρεπτικά συστατικά και μέσω της χειλικής ένωσης.

Τι είναι το χαλίκι και ποιες οι ιδιότητές του;

Όπως ανέφερα πιο πάνω, ό,τι είναι μεταξύ 2-63mm είναι χαλίκι. Στην σύσταση του είναι ίδιο με την άμμο. Είναι ουδέτερο, δεν πετρώνει, ούτε σαπίζει και δεν περιέχει θρεπτικά συστατικά. Η μεγάλη του διαφορά με την άμμο είναι, ότι το χαλίκι έχει μεγαλύτερα διάκενα με αποτέλεσμα να μπορούν να εισχωρήσουν οι ακαθαρσίες πιο βαθιά από ότι στην άμμο και αυτομάτως λοιπόν δεν υπάρχει η μεμβράνη προστασίας. Λόγω όμως των μεγάλων διάκενων, το νερό μπορεί να εισχωρήσει σε μεγάλα βάθη σχετικά άνετα. και το αποτέλεσμα είναι να οξυγονώνεται μια μεγάλη περιοχή. Εξαιτίας της έντονα οξυγονωμένης περιοχής, η διαδικασία της νιτροποίησης είναι πιο έντονη, ενώ δεν δημιουργούνται ιδανικές συνθήκες για τη συσσώρευση θρεπτικών συστατικών.

Τοποθέτηση άμμου

Προσπαθώντας λοιπόν να αντιγράψουμε τη φύση, παίρνουμε άμμο όσο το δυνατόν γίνεται με ομοιογενές κόκκο και φυσικά στρογγυλεμένο. Εδώ έχει επικρατήσει η άποψη, ότι η χαλαζιακή άμμος είναι καλύτερη από την κοινή, επειδή μπορούμε να την βρούμε με ομοιογενές κόκκο και μπορεί μηχανικά να στρογγυλοποιηθεί. Παρ’ όλα αυτά δεν είναι λίγοι και αυτοί που χρησιμοποιούν την κοινή άμμο. Δυστυχώς όμως, δεν βρήκα στοιχεία για το πώς αντιδρά η κοινή άμμος στην πάροδο των ετών για να τα αναφέρω εδώ. Επίσης ο κόκκος μεγέθους >0,2mm, έχει αποδειχτεί ότι είναι o πιο ιδανικός, διότι δεν αφήνει να πέσει το Eh κάτω από τα -300mv.

Παίρνουμε λοιπόν την χαλαζιακή μας άμμο και την πλένουμε καλά για να μην έχει σκόνες και στοιχεία που θολώνουν το νερό και που θα μπορούσαν στο μέλλον να δημιουργήσουν προβλήματα βουλώνοντας τα διάκενα. Μετά από την πλύση, την τοποθετούμε στο ενυδρείο με πάχος βυθού 7 εκατοστά. Γεμίζουμε το ενυδρείο με νερό 10-15 εκατοστά και ανακατεύουμε την άμμο καλά, για να φύγει ο εγκλωβισμένος αέρας. Ξαναγεμίζουμε το ενυδρείο έως την μέση και ξανά ανακατεύουμε την άμμο για σιγουριά. Σημαντικό είναι, ότι στην άμμο δεν βάζουμε υπόστρωμα, διότι χαλάει η δομή της, δηλαδή μπορεί να δημιουργήσουμε συνθήκες που ευνοούν ένα Εh κάτω του -300mv.

Τοποθέτηση χαλικιού.

Διαλέγουμε το υποστόμιο της αρεσκείας μας και το τοποθετούμε στο ενυδρείο συνήθως γύρω στους 2 πόντους. Μετά με προσοχή τοποθετούμε το χαλίκι έως ότου φτάσουμε σε συνολικό ύψος γύρω στα 7 εκατοστά. Ο κόκκος του χαλικιού θα πρέπει να είναι στρογγυλεμένος και η ιδανική διάμετρος του είναι 2-3mm. Όσο αυξάνεται η διάμετρος, τόσο οι συνθήκες επιβίωσης για τα φυτά δυσχεραίνουν.

Σκούπα βυθού.

Εάν το ενυδρείο μας έχει άμμο και είναι σωστά ισορροπημένο δεν θα χρειαστεί να βάλουμε σκούπα βυθού, παρά μόνο σπάνια. Παρ’ όλα αυτά αν χρειαστεί να βάλουμε σκούπα στο ενυδρείο μας, προσέχουμε να βάζουμε σκούπα με ελαφριά απορροφητικότητα και χωρίς να ταράξουμε την άμμο. Στο χαλίκι πηγαίνουμε λίγο πιο δραστικά για να αφαιρέσουμε τα αποσυνθεμένα υλικά από τα διάκενα, ώστε να μην υπάρχει περίπτωση να βουλώσουν. Εδώ πρέπει να προσθέσω ότι, στο χαλίκι επιβάλλεται που και που η σκούπα για τον προαναφερθέντα λόγο.

Μεταφύτευση ή ξερίζωμα φυτών (σάπισμα βυθού).

Όταν κάνουμε αλλαγές στα φυτά μας, για παράδειγμα η μεταφύτευση ενός φυτού από ένα σημείο σε άλλο, δεν πρέπει αυτό να γίνεται σε όλα τα φυτά ταυτοχρόνως, διότι όσο και να προσέχουμε όλο και κάποιες ρίζες θα κοπούν και θα μείνουν στο βυθό. Αν αυτές είναι λίγες δεν υπάρχει το παραμικρό πρόβλημα. Αλλά αν είναι πολλές, υπάρχει ο κίνδυνος να έχουμε μαζικό σάπισμα των κομμένων ριζών, και ιδιαίτερα στην άμμο, λόγω της μεγαλύτερης αναερόβιας επιφάνειας. Αν συμβεί αυτό, τότε από το σάπισμα όπως είπαμε, δημιουργείται σουλφίδιο του υδρογόνου που είναι τοξικό για τα ψάρια. Τα συμπτώματα ενός σαπισμένου βυθού σε πρώτη φάση είναι, να βγαίνουν από τον βυθό μας φυσαλίδες Προσοχή! Όχι μεμονωμένες μια εδώ και μια εκεί. Οι φυσαλίδες αυτές είναι άζωτο και είναι προϊόν της απονιτροποίησης. Οι φυσαλίδες που βγαίνουν επανειλημμένα από ένα σημείο και σε πιο έντονους ρυθμούς, μπορεί να είναι τα πρώτα σημάδια ενός σαπίσματος. Για να το διαπιστώσουμε αυτό, σκαλίζουμε με ένα ξυλαράκι πολύ ελαφρά το συγκεκριμένο σημείο. Εάν βγουν έντονες φυσαλίδες, τότε έχουμε βάσιμες υποψίες ότι έχουμε στο βυθό μας μια διαδικασία σαπίσματος. Μην μας πιάσει όμως πανικός, διότι αυτές οι φυσαλίδες εφόσον δεν μυρίζουν, είναι φυσαλίδες μεθανίου εντελώς άκακες. Σε δεύτερη φάση βγαίνουν οι φυσαλίδες από το σουλφίδιο του υδρογόνου και έχουν την οσμή ενός κλούβιου αυγού. Προτού ολοκληρωθεί η διαδικασία αυτού του προβλήματος, μπορούμε να δώσουμε μία εύκολη λύση. Φέρνουμε στην επιφάνεια το σημείο που σάπισε και σε 12-24 ώρες τα αερόβια βακτηρίδια θα έχουν λύσει το πρόβλημα. Εάν η εστία είναι μεγάλη, τότε παίρνουμε το σάπιο σημείο, εννοείται με την άμμο ή το χαλίκι μαζί. Το βράζουμε για δέκα λεπτά και μετά το ξανατοποθετούμε στο ενυδρείο μας.

Ταμπλέτες λίπανσης

Αν βάλουμε ταμπλέτες λίπανσης στην άμμο, τότε χαλάμε σιγά-σιγά την δομή της άμμου. Βουλώνουμε τα ήδη μικρά διάκενα και σε κάποια φάση μπορεί το Eh να πέσει κάτω από -300mv και να δώσει το έναυσμα στα βακτηρίδια να αλλάξουν τον τρόπο διατροφής και να αρχίσουν να καταναλώνουν τα θειικά άλατα και να έχουμε έτσι σαν αποτέλεσμα πάλι το σουλφίδιο του υδρογόνου. Λόγω όμως του μικρού βάθους που έχουμε στο ενυδρείο μας, μπορεί πιο άνετα να φτάσει στην επιφάνεια του νερού και να μας δημιουργήσει προβλήματα. μεγάλης ή μικρής εκτάσεως. Φυσικά αυτό δεν γίνεται μέσα σε μια μέρα και με μια δυο ταμπλέτες, αλλά με την πάροδο χρόνου και εξαρτάται από τη συχνότητα που βάζουμε ταμπλέτες λιπάσματος και τέλος από την δομή της ταμπλέτας. Επίσης ο κίνδυνος να πετρώσει η άμμος είναι υπαρκτός. Στο χαλίκι ο κίνδυνος αυτός είναι περιορισμένος, εξαιτίας της διαφορετικής δομής. Παρόλα αυτά με την πάροδο των χρόνων και εδώ μπορεί να αλλοιωθεί η σύσταση του υποστρώματος και να βουλώσουν τελείως τα διάκενα, δημιουργώντας τα ίδια προβλήματα.

Λίπανση σε υγρή μορφή

Είναι απαραίτητη και στο χαλίκι και στην άμμο.

Πολλοί έχουν χαλίκι στο ενυδρείο τους, χωρίς υπόστρωμα και τα φυτά αναπτύσσονται. Πώς γίνεται αυτό;

Όπως είπαμε το χαλίκι από μόνο του δεν περιέχει οργανικές ουσίες, οπότε ούτε θρεπτικά συστατικά. Σχεδόν όλο οξυγονώνεται και δεν μπορεί να δημιουργηθεί η χειλική ένωση σωστά. Πώς επιβιώνουν λοιπόν τα φυτά; Αυτό μπορεί να συμβαίνει για τρεις λόγους:

1. Βάζουμε ταμπλέτες στις ρίζες των φυτών οπότε δημιουργούμε ένα μίνι υπόστρωμα με θρεπτικά συστατικά, έτοιμα προς κατανάλωση.

2. Με την πάροδο του χρόνου και εάν βάζουμε σχετικά λίγη σκούπα βυθού, εισχωρούν στον πυθμένα υπολείμματα του ενυδρείου μας και δημιουργείται μια λάσπη στον πυθμένα, που λόγω της λεπτής της σύστασης δεν οξυγονώνεται και το Eh πέφτει. Έτσι δημιουργούνται συνθήκες για να δημιουργηθεί εν μέρει η χειλική ένωση.

3. Προτού αναφερθώ στην τρίτη περίπτωση, επιτρέψτε μου να κάνω μια διευκρίνηση. Στην φύση τα υδρόβια φυτά, χωρίζονται σε δυο μεγάλες κατηγορίες:

α)Τα φυτά του βάλτου, emers, τα οποία μπορούν να δημιουργούν φύλλα και εκτός νερού και

β)τα καθαρόαιμα φυτά νερού, subemers, που τα φύλλα τους δημιουργούνται αποκλειστικά μόνο μέσα στο νερό. Εξαιρέσεις υπάρχουν πάντα όπως η vasileria. Είναι φυτό emers αλλά δεν μεγαλώνει εκτός νερού. Το 70% των φυτών του ενυδρείου μας προέρχεται από την κατηγορία φυτών με βαλτώδη προέλευση, που με την πάροδο του χρόνου προσαρμόστηκαν σε συνθήκες επιβίωσης κάτω και πάνω από το νερό. Παρ’ όλα αυτά δεν έχασαν όλες τις ιδιότητές τους και σαν φυτά του βάλτου, συνεχίζουν να απορροφούν τα θρεπτικά συστατικά ως επί των πλείστον από τις ρίζες τους και λιγότερό από το φύλλωμα τούς.

Το υπόλοιπο 30% είναι καθαρόαιμα φυτά νερού. Αυτά μπορούν να απορροφήσουν τα θρεπτικά συστατικά και από το φύλλωμα τούς εξίσου καλά, άλλα περισσότερο και άλλα λιγότερό. Εάν λοιπόν τοποθετήσουμε τέτοια φυτά στο ενυδρείο μας που έχει μόνο χαλίκι, τότε τα φυτά θα αναπτύσσονται μια χαρά ακόμη και αν δεν βάλουμε καθόλου λίπασμα. στο χαλίκι. Τέτοια φυτά, για παράδειγμα είναι όλα τα είδη Cabomba, Elodea densa, Ceratophyllum demersum, Cardamine lyrata.

Τα φυτά μου δεν αναπτύσσονται στο ενυδρείο μου με άμμο. Γιατί;

Τα φυτά μας δεν αναπτύσσονται σωστά ή μένουν στάσιμα ή και ορισμένα ευαίσθητα μαραίνονται. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται σε νεοσύστατα ενυδρεία που τα φορτώνουμε απότομα με φυτά. Όπως είπαμε πιο πάνω, η άμμος δεν περιέχει από μόνη της θρεπτικά συστατικά. Άρα πρέπει λοιπόν πρώτα να δημιουργηθούν στην αναερόβια περιοχή. Αυτή η διαδικασία χρειάζεται κάποιο χρονικό διάστημα και εξαρτάται από το πόσο σωστά στρώσαμε το ενυδρείο μας και την ποιότητα νερού που έχουμε. Για το λόγο αυτό, σε νεοσύστατο ενυδρείο με άμμο, εάν δεν είμαστε σίγουροι, ας τοποθετήσουμε στην αρχή λίγα και εύκολα φυτά, ώσπου να δημιουργηθούν οι σωστές συνθήκες περίπου σε 1-2 μήνες. Το φαινόμενο αυτό δεν μπορεί να συμβεί στο χαλίκι με υπόστρωμα, διότι τα θρεπτικά συστατικά υπάρχουν εξ αρχής.

Τα φυτά δεν αναπτύσσονται, παρόλο που ρίχνω λίπασμα και οι μετρήσεις του νερού είναι ιδανικές.

Το φαινόμενο αυτό μπορεί να παρατηρηθεί σε ενυδρεία με πολύ μεγάλο φίλτρο ή με δυο φίλτρα. Έχουμε βέβαια άριστες μετρήσεις και πεντακάθαρο νερό. Ό,τι πρέπει για τα ψαράκια μας αλλά όχι για τα φυτά μας. Διότι από το υπερβολικό φιλτράρισμα αχρηστεύονται άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο τα θρεπτικά συστατικά του νερού και δεν μπορεί να δημιουργηθεί σωστά η χειλική ένωση. Για να γίνει πιο κατανοητό, θα αναφέρω τις συνθήκες που επικρατούν στο ενυδρείο μας. Ρίχνουμε λοιπόν στο ενυδρείο μας λίπασμα, ένα από τα συστατικά του είναι και το σίδηρο. Το συγκεκριμένο σίδηρο έχει εργοστασιακά σταθεροποιηθεί δια μέσω μια χειλικής ένωσης (EDTA, DTPA, EDDHA) σε fe2. Η ένωση αυτή είναι τόσο ισχυρή που δεν μπορεί να οξειδωθεί στο νερό σε fe3 που όπως είπαμε καταναλώνετε πολλή πιο δύσκολα. Τα φυτά που είναι subemers αρχίζουν να το καταναλώνουν. Τα φυτά όμως που είναι emers θα αρχίζουν να το καταναλώνουν όταν το σίδηρο φτάσει στις ρίζες τους. Για να φτάσει όμως στις ρίζες τους θέλει κάποιο εύλογο χρονικό διάστημα, διότι θα φτάσει δια μέσου της διάχυσης, η οποία είναι μια αργή διαδικασία. Αφού λοιπόν φτάσει στις ρίζες του φυτού, παραμένει εκεί έως ότου χρειαστεί. Οι ρίζες των φυτών όπως αναφέραμε πιο πάνω είναι εις θέση να διασπάσουν την χειλική ένωση και επειδή στην περιοχή εκείνη δεν υπάρχει οξυγόνο, το fe2 δεν μπορεί να οξειδωθεί σε fe3, οπότε και απορροφάται από τα φυτά. Φυσικά δεν προλαβαίνει όλο το σίδηρο να κατέβει στις ρίζες των φυτών ή να καταναλωθεί από τα emers φυτά. και ένα τμήμα αχρηστεύεται με τον εξής τρόπο: Υπάρχουν κάποια αερόβια βακτηρίδια που είναι εις θέση να διασπάσουν την χειλική ένωση ώστε να μπορούν να τραφούν από τα συστατικά της. Η διάσπαση αυτή έχει σαν αποτέλεσμα το fe2 να είναι πια ευάλωτο στο οξυγόνο και να οξειδώνετε σε fe3. Όσο λοιπόν πιο γρήγορο ή μεγάλο φίλτρο έχουμε στο ενυδρείο μας, το οποίο δουλεύει περισσότερο με αερόβια βακτηρίδια, τόσο πιο μεγάλη ποσότητα σιδήρου απορροφάται και καταλήγει στο φίλτρο μας και από τα αερόβια βακτηρίδια διασπάται σε fe3. Σε τέτοια φίλτρα η διάσπαση γίνεται σε ρυθμούς πιο γρήγορους από ότι συνήθως. Έτσι λοιπόν μπορεί να προκύψει έλλειψη σιδήρου. Επίσης από την έντονη απορρόφηση του νερού, απορροφούνται και τα οργανικά υπολείμματα και διασπώνται μέσα σε σχετικά γρήγορο διάστημα από τα αερόβια βακτηρίδια. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μην επαρκεί η οργανική ύλη για να δημιουργηθεί επαρκής χειλική ένωση, ώστε να επωφεληθούν τα φυτά. Έχουμε λοιπόν μια έλλειψη οργανικών στοιχείων στο βυθό του ενυδρείου μας. Αυτή την έλλειψη προσπαθούμε με τα διάφορα λιπάσματα χειλικών ενώσεων να την ισορροπήσουμε αλλά λόγω του έντονου φιλτραρίσματος, δεν προλαβαίνουν ούτε και αυτά να εισχωρήσουν στις ρίζες των φυτών. Τα φυτά μας λοιπόν δεν αναπτύσσονται σωστά. Τέλος από το έντονο φιλτράρισμα μετατρέπεται σε πολύ γρήγορους ρυθμούς το NH4 και το NO2 σε NO3, με αποτέλεσμα τα φυτά να μην προλαβαίνουν να διασπούν το ζωτικό άζωτο από τις εύκολες ενώσεις του NH4 και του NO2 και έτσι να τα αναγκάζουμε να το διασπούν από το NO3. Για να το διασπάσουν από το NO3 όμως, χρειάζονται περισσότερη ενέργεια με αποτέλεσμα να τα εξασθενούμε τα φυτά. Από το σύνολο λοιπόν όλων αυτών τον ελλείψεων, μπορούν τα φυτά μας ξαφνικά να αρχίζουν να καταρρέουν.

Το πρόβλημα αυτό δεν είναι απαραίτητο να παρουσιαστεί, αλλά εάν συμβεί, παρουσιάζεται πιο τακτικά στην άμμο και σπανιότερα στο χαλίκι και αυτό για τους εξής λόγους: Στο χαλίκι έχουμε συνήθως ταμπλέτες λιπάσματος ή υπόστρωμα με έτοιμα θρεπτικά συστατικά, οπότε είναι ήδη εγκλωβισμένα μέσα στο υπόστρωμα και καταναλώνονται από τα φυτά μας, ανεπηρέαστα από το έντονο φιλτράρισμα. Επίσης το χαλίκι λόγω των μεγαλύτερων κόκκων που έχει, μπορεί το λίπασμα να εισχωρήσει πιο γρήγορα σε σχέση με την άμμο. Μόνο στα φυτά τα οποία απορροφούν τα θρεπτικά συστατικά τους από το νερό τα subemers, αυτά μπορούν να έχουν προβλήματα. και στο χαλίκι. Για αυτό πολλές φορές παρατηρείται το φαινόμενο αυτό σε τέτοια ενυδρεία, μια ομάδα φυτών να μην έχει πρόβλημα, ενώ μια άλλη να έχει. και να μην μπορούμε να βρούμε την αιτία. Τέλος εάν τα φυτά μας στο ενυδρείο είναι λίγα, τότε κατά πάσα πιθανότητα δεν θα προκύψει το παραπάνω πρόβλημα.

Το ενυδρείο βρωμάει, γιατί;

Όπως ανέφερα αρκετές φορές πιο πάνω, αυτό μπορεί να συμβεί όταν πέσει το Eh κάτω από τα -300mv. Τότε τα βακτηρίδια αλλάζουν τον τρόπο διατροφής τους και από εκεί που κατανάλωναν ΝΟ3, αρχίζουν να καταναλώνουν τα θειικά άλατα (SO4). Αποτέλεσμα είναι να δημιουργείται σουλφίδιο του σιδήρου (FeS) και σουλφίδιο του υδρογόνου (H2S), το οποίο είναι άκρως δηλητηριώδες. Επειδή όμως το ενυδρείο μας δεν είναι φύση, το σουλφίδιο του υδρογόνου μπορεί εύκολα να προκαλέσει ανεπανόρθωτη ζημιά στα ψάρια μας. Το πρόβλημα αυτό εμφανίζεται πιο πολύ σε κακοσυντηρημένη άμμο και σε διάφορες προσωπικές κακές παρεμβάσεις που κάνουμε στην άμμο. Παράδειγμα, μίξη πολλών διαφορετικών διαμέτρων κόκκου άμμου π.χ.0,1 έως 2mm, σε άμμο άγνωστης προέλευσης, σε άμμο με πολλά οργανικά υπολείμματα, σε άμμο που δεν πλύθηκε καλά, σε ανάμιξη άμμου και χαλικιού ή σε άμμο που μπερδεύτηκε με υπόστρωμα, και ό,τι μπορεί να φανταστεί κανείς που να χαλάσει την ομοιογένεια του κόκκου. Στο χαλίκι αυτό μπορεί να συμβεί πάλι από κακή συντήρηση π.χ. πολλά υπολείμματα τροφής, φυτών και γενικά λάσπη ανεπαρκής ή καθόλου σκούπα και οτιδήποτε άλλο που μπορεί να βουλώσει τα διάκενα του χαλικιού και να ρίξουν το Eh κάτω από τα -300mv.

Επίσης το πρόβλημα αυτό μπορεί να συμβεί και από έναν ακόμη λόγο και στην άμμο και στο χαλίκι. Εάν στο ενυδρείο μας το NO3 είναι 0, τότε τα βακτηρίδια που τρέφονταν από το NO3 βρίσκονται σε αναζήτηση νέας τροφής και η επόμενη επιλογή τους είναι τα θειικά άλατα από τα οποία δημιουργείται το σουλφίδιο του υδρογόνου με τα γνωστά του αποτελέσματα.

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι όλα τα προβλήματα προέρχονται από δικές μας λανθασμένες εκτιμήσεις και ενέργειες, οπότε αν δώσουμε την δέουσα προσοχή, δεν θα έχουμε απολύτως κανένα πρόβλημα είτε σε άμμο είτε σε χαλίκι.

[Aquazone Mod Team]

Η λευκή άμμος στο ενυδρείο.

Πολλοί έχουνε μια προκατάληψη για την άμμο και αυτομάτως την βλέπουν με αρνητικό μάτι. Μάλιστα ισχυρίζονται ότι είναι υπερβολικά δύσκολη η συντήρησή της, ή ότι η λεπτότητα του κόκκου δυσχεραίνει την ζωή των ψαριών, ή ότι τρομάζουν από το λευκό της χρώμα κ.τ.λ. Μάλιστα και αρκετή βιβλιογραφία προτείνει σκούρο χαλίκι για τα ψάρια. Παρατηρώντας όμως τη φύση βλέπουμε ότι τα ψάρια ζουν σε περιοχές με αμμώδεις ή βραχώδεις βυθούς. Σε ορισμένα μάλιστα ποτάμια όπως στον Αμαζόνα η άμμος είναι κατάλευκη. Ενώ στην λίμνη Μαλάβη, συναντάμε μόνο λευκή άμμο και βράχια.

Από που λοιπόν επικράτησε το σκούρο χαλίκι σαν καταλληλότερο; Όλοι γνωρίζουμε τις αντιβιώσεις ευρέως φάσματος. Όταν δεν γνωρίζει ο γιατρός ποιο μικρόβιο προκαλεί την ασθένεια, δίνει ένα φάρμακο που πιάνει ένα ευρύ φάσμα ασθενειών, για να καταπολεμηθεί η ασθένεια. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με το χαλίκι: είναι ο βυθός ευρέως φάσματος. Όταν δεν γνωρίζουμε σε τι συνθήκες βυθού ζουν τα ψάρια στην φύση, βάζουμε για σιγουριά ένα σκούρο χαλίκι και τελείωσε η υπόθεση. Εάν όμως γνωρίζουμε σε τι βυθούς ζουν τα ψάρια στην φύση, τότε καλό θα ήταν να εφαρμόζουμε ανάλογες συνθήκες στο ενυδρείο μας, όσο βέβαια είναι εφικτό. Θα προσπαθήσω να δώσω μια γενική εικόνα από διαφορετικούς τύπους βυθού που υπάρχουν στη φύση.

Ανάλογα με τις περιοχές, μπορούμε να έχουμε διαφορετικούς βυθούς π.χ. έναν άκρως φωτεινό βυθό χωρίς βλάστηση και καθαρό νερό, ή ένα βυθό με μέτριο φωτισμό π.χ. όταν καλύπτεται από φυτά ή το νερό είναι χρωματισμένο από τις διάφορες ρίζες και ιζήματα . Άλλοτε πάλι να έχουμε έναν βυθό πολύ σκιερό π.χ. εάν καλύπτεται η επιφάνεια του νερού από φυτά επιφάνειας ή από την σκιά που δημιουργεί η έντονη βλάστηση. Και τέλος να μην τον βλέπουμε καθόλου τον βυθό π.χ. όταν η ροή είναι πολύ εξασθενημένη, ο βυθός καλύπτεται από σάπια φύλλα και ξύλα και γενικά μια λάσπη.

Βλέπουμε λοιπόν, ότι έχουμε αρκετά μεγάλη ποικιλία βυθών. Σκεφτείτε τώρα ότι σε μερικές περιοχές, έχουμε και μια μίξη των προαναφερθέντων βυθών, με αποτέλεσμα να έχουμε μια τεράστια ποικιλία βυθών που δεν μπορούμε να τους χαρακτηρίσουμε.

Από τα παραπάνω παραδείγματα γίνεται κατανοητό, ότι δεν ζουν όλα τα ψάρια κάτω από τις ίδιες συνθήκες βυθού. Κάποια ψάρια ζουν σε έντονο φωτισμό, άλλα σε μέτριο φωτισμό, άλλα σε σκιερό, ενώ κάποια ζουν ταυτόχρονα σε διαφορετικούς βυθούς, με αποτέλεσμα να αισθάνονται εξίσου καλά σε φωτεινό ή σκούρο βυθό. Άρα λοιπόν το τι βυθό θα έχουμε στο ενυδρείο μας, εξαρτάται από το τι ψάρια θα έχουμε στο ενυδρείο μας. Βέβαια είναι δύσκολο να βρούμε πληροφορίες σε τι βυθό ζουν τα ψάρια μας, αλλά και αν τις βρούμε είναι δύσκολο να τις εφαρμόσουμε, διότι στο ενυδρείο μας ζουν ψάρια που προέρχονται από διαφορετικούς τύπους βυθού. Μπορούμε όμως να δημιουργήσουμε τους τρεις βασικούς τύπους βυθού, τον έντονα φωτισμένο, τον μέτρια φωτισμένο και τον σκιερό έως πολύ σκιερό. Ο πρώτος και ο τρίτος, μας δημιουργούν προβλήματα. Ο ένας ενδεχομένως στα ψάρια και ο άλλος στα φυτά μας. Για το λόγο αυτό μπορούμε να δημιουργήσουμε πολυμορφικό βυθό στο ενυδρείο μας. Δηλαδή ένα βυθό με μια γενική μέτρια φωτεινότητα, που να περιέχει στη μέση ένα σημείο με έντονη φωτεινότητα και στις άκρες λιγότερη φωτεινότητα. Αυτό το κατορθώνουμε με ένα ισορροπημένο πληθυσμό φυτών και φυσικών διακοσμητικών, όπως πέτρες και ρίζες, που στη μέση θα είναι πιο αραιός ενώ στις άκρες του ενυδρείου πιο πυκνός. Το έντονο λευκό της άμμου με αυτό τον τρόπο μπορούμε να το αποδυναμώσουμε. Επίσης εάν προσθέσουμε και μια ρίζα που χρωματίζει ελαφρά το νερό, η άμμος μας φαίνεται μετά καφέ. Όσο πιο μεγάλο είναι το ενυδρείο μας, τόσο πιο εύκολα μπορούμε να δημιουργήσουμε τις προαναφερόμενες συνθήκες βυθού. Σε έναν τέτοιο βυθό που είχα, δεν παρατήρησα προβληματική συμπεριφορά των ψαριών. Όλα τα ψάρια ολοκλήρωσαν φυσιολογικά τον κύκλο της ζωής τους. Εδώ θέλω να ενημερώσω ότι το παραπάνω «πείραμα», αφορά σε μια προσωπική εμπειρία που είχα εγώ και δεν έχω βρει στοιχεία από κάποια επιστημονική μελέτη που να κατοχυρώνει ή όχι αυτήν την θεωρία.

Μετά από όλα αυτά που αναφέραμε τι να βάλω στο ενυδρείο μου, χαλίκι ή άμμο;

Και τα δύο έχουν προτερήματα (+) και μειονεκτήματα (-) και κανένα από τα δύο δεν μπορεί να μιμηθεί της συνθήκες της φύσης. Ας τα δούμε λοιπόν με την σειρά.

Στην άμμο είπαμε, λόγω των μικρών διάκενων δεν μπορούν να εισχωρήσουν βρωμιές και ο κίνδυνος να δημιουργηθούν εστίες σαπίσματος από τροφές, σάπια φύλλα και άλλα υπολείμματα μειώνεται δραστικά.(+).

Στο χαλίκι με τα μεγάλα διάκενα, εισχωρούν πιο εύκολα τα προαναφερθέντα υλικά.. Το αποτέλεσμα είναι ότι αυξάνεται κατά πολύ ο κίνδυνος να δημιουργηθούν εστίες σαπίσματος (-). Το πρόβλημα λύνεται, εάν ανά τακτικά διαστήματα βάζουμε σκούπα βυθού και αφαιρούμε σκουπίδια που πιθανά υπάρχουν.

Στην άμμο, εξαιτίας της σχετικά μικρής περιοχής που οξυγονώνεται, δεν μπορούν να δράσουν πολλά βακτηρίδια για την διαδικασία την Νιτροποίησης (-). Το πρόβλημα αυτό λύνεται με ένα καλό φίλτρο που να αναλάβει την νιτροποίηση.

Στο χαλίκι συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Λόγω της μεγάλης περιοχής που οξυγονώνεται, προσφέρουμε μια μεγάλη επιφάνεια για να εγκατασταθούν τα αερόβια βακτηρίδια και να επιτελέσουν το έργο της νιτροποίησης (+).

Στην άμμο έχουμε όμως μεγαλύτερη επιφάνεια για την διαδικασία της απονιτροποίησης, όπου τα αναερόβια βακτηρίδια αναλαμβάνουν δράση (+).

Στο χαλίκι αυτή η ζώνη δεν υπάρχει σχεδόν καθόλου (-). Το πρόβλημα αυτό λύνεται εν μέρει, προσθέτοντας υπόστρωμα που συνήθως δεν ξεπερνά τα 2 εκατοστά, αν και αυτό δεν έχει την ίδια απόδοση όπως στην άμμο.

Στην άμμο εξαιτίας της μεγάλης αναερόβιας περιοχής και μέσω της χειλικής ένωσης, δημιουργούνται άριστες συνθήκες για τα φυτά.. Επίσης τα φυτά από την φύση έχουν μάθει να ευδοκιμούν οι ρίζες τους, σε περιοχές με λίγο ή χωρίς οξυγόνο, δηλαδή χαμηλό Eh. (+).

Στο χαλίκι η αναερόβια ζώνη είναι μικρή και δεν επαρκεί για μια πλούσια χειλική ένωση. Ακόμη οι ρίζες των φυτών δεν ευαρεστούνται στο έντονα οξυγονωμένο περιβάλλον, υψηλό Eh (-). Το πρόβλημα προσπαθούμε να το λύσουμε με υπόστρωμα πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά ή και με ταμπλέτες λίπανσης.

Στην άμμο δημιουργείται συνέχεια η χειλική ένωση και το βυθό μπορούμε να τον συντηρήσουμε μακροχρόνια χωρίς λίπασμα και αλλαγή της άμμου (+). Στο χαλίκι, το υπόστρωμα μετά από κάποιο χρονικό διάστημα και ανάλογα με το είδος του υποστρώματος εξαντλείται (-). Η μόνη λύση να το συντηρήσουμε είναι να τοποθετούμε συνεχώς ταμπλέτες λίπανσης ή να το ανανεώνουμε.

Στην άμμο λόγω της μεγαλύτερης αναερόβιας περιοχής, ο κίνδυνος σαπίσματος από κάποια ρίζα είναι πιο μεγάλος (-) ενώ στο χαλίκι πολύ πιο μικρός(+).

Στην άμμο πάλι, λόγω της μεγαλύτερης αερόβιας περιοχής μπορεί από κάποια λάθη να πέσει το Eh κάτω από -300 mv, με αποτέλεσμα να έχουμε αυξημένο κίνδυνο να δημιουργηθεί σουλφίδιο του υδρογόνου (-). Στο χαλίκι αυτό μπορεί να συμβεί πολύ πιο δύσκολα (+).

Ένα έντονα φυτεμένο ενυδρείο με άμμο, είναι πιο επιρρεπές στο υπερφιλτράρισμα (-) ενώ στο χαλίκι το γεγονός αυτό είναι πιο σπάνιο (+).

Επίλογος

Τέλος θα ήθελα να κάνω δυο διευκρινίσεις:

Όλα αυτά που ανέφερα πιο πάνω, ισχύουν στις περισσότερες περιοχές της γης. Υπάρχουν όμως και εξαιρέσεις, όπως οι λίμνες Μαλάβι και Τανγκανίκα, αν και υπάρχει σε αυτές τις λίμνες άμμος, λόγω όμως της σκληρότητας που έχει το νερό, τα φυτά είναι λίγα και οι συνθήκες είναι διαφορετικές. Επίσης σε ορισμένα ποτάμια της Αφρικής, λόγω της έντονης ροής τους ακόμη και στις όχθες τους, δεν υπάρχει άμμος. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν σημεία και σε αυτά τα ποτάμια, που δημιουργούνται φυσικοί κόλποι με ελάχιστο ρεύμα, όπου εκεί εναποθέτει το ποτάμι την άμμο που έχει παρασύρει.

Επίσης θέλω ακόμη να διευκρινίσω το εξής: Από όλο το κείμενο, ίσως κάποιος θα αναρωτηθεί μήπως έχω την τάση να αναβαθμίζω το ρόλο της άμμου και να υποβαθμίζω αυτόν του χαλικιού. Αυτό όμως δεν ισχύει. Δεν είμαι υπέρμαχος ούτε της άμμου ούτε του χαλικιού. Είχα και με τα δύο εξίσου καλές εμπειρίες, για τον λόγο αυτό δεν μπορώ να πάρω θέση και να κλίνω στην άμμο ή στο χαλίκι. Ο κάθε ένας με τις γνώσεις που κατέχει, το ενυδρείο που θέλει να κάνει, τα ψάρια που θέλει να βάλει και ζυγίζοντας τα προτερήματα και τα μειονεκτήματα, μπορεί να κρίνει τι είναι καλύτερο για αυτόν και τα ψάρια του. Δεν θα πρέπει να φτιάχνουμε ένα ενυδρείο με βάση το προσωπικό μας γούστο, αλλά με βάση το τι θέλουν οι ζωντανοί οργανισμοί που έχουμε στην κατοχή μας. Δεν αρμόζει να έχουμε Diskus ή Corydoras σε χοντρό χαλίκι. Όπως δεν μπορούμε να έχουμε Trichogaster leerii σε έντονα φωτισμένο βυθό, χωρίς να υπάρχουν φυτά επιφάνειας. Δεν είναι σοβαρός λόγος να βάζουμε σκούρο χαλίκι, γιατί έτσι αναδεικνύονται τα χρώματα των ψαριών μας.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι και με άμμο και με χαλίκι μπορούμε να έχουμε, με σωστή φροντίδα, εξίσου καλά και όμορφα ενυδρεία με πλούσια βλάστηση, σταθερές συνθήκες νερού και ευτυχισμένα ψάρια.

Υ.Γ.

Ο λόγος που μπήκα στον κόπο να γράψω αυτό το άρθρο είναι, ότι θέλω να βοηθήσω όσο μπορώ και εγώ με τον τρόπο μου, όλους τους φίλους που ασχολούνται με τον όμορφο κόσμο του ενυδρείου. Ελπίζω να σας βοήθησα και να μπόρεσα να σας μεταφέρω τις σκέψεις μου γύρω από τον βυθό του ενυδρείου και όχι να σας μπέρδεψα με το άρθρο αυτό που όντως είναι λιγάκι μεγάλο.

Ευχαριστώ!

©Κόκορας Χρήστος

Καβάλα 01.02.2007

k.x.gr@hotmail.com