Θρεπτικά στοιχεία & λιπάσματα για τα φυτά

[Aquazone Team]

Θρεπτικά στοιχεία & λιπάσματα για τα φυτά

του Ιωάννη Στέλλα

Θρεπτικά στοιχεία & λιπάσματα

Tα φυτά χρειάζονται οργανικές και ανόργανες θρεπτικές ουσίες προκειμένου να διατηρήσουν σταθερή και υγιή ανάπτυξη. Οι περισσότερες από αυτές τις θρεπτικές ουσίες χρειάζονται σε ελάχιστες ποσότητες, αλλά είναι απαραίτητες για τo βιολογικό μεταβολισμό των φυτών. Ο αριθμός των θρεπτικών συστατικών που χρειάζονται τα φυτά είναι σχετικά μεγάλος και μπορούν να τον λάβουν με διάφορους τρόπους.

Μακρο- και μικρο- στοιχεία

Τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται τα φυτά για την ανάπτυξή τους χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: τα μακροστοιχεία (macro-) και τα μικροστοιχεία (micro-). Ο διαχωρισμός αυτός εξαρτάται από την ποσότητα της κάθε θρεπτικής ουσίας που χρειάζονται τα φυτά. Τα μακροστοιχεία χρειάζονται σε μεγαλύτερες ποσότητες και σε αυτά συγκαταλέγονται το ασβέστιο, ο άνθρακας, το υδρογόνο, το μαγνήσιο, το άζωτο, το οξυγόνο, ο φώσφορος, το θείο και το κάλιο. Τα μικροστοιχεία χρειάζονται σε πολύ μικρότερες ποσότητες από τα μακροστοιχεία και πολλές φορές θα τα συναντήσουμε και με τον όρο ιχνοστοιχεία (trace elements). Στα μικροστοιχεία συγκαταλέγονται το βόριο, ο χαλκός, το μαγγάνιο, το μολυβδένιο, το χλώριο, το νικέλιο, ο σίδηρος και ο ψευδάργυρος. Τόσο τα μακροστοιχεία όσο και τα μικροστοιχεία είναι εξίσου απαραίτητα για τη σωστή ανάπτυξη των φυτών.

Μακροστοιχεία

Πολλά μακροστοιχεία είναι ευρέως διαθέσιμα στο νερό του ενυδρείου μας. Για παράδειγμα το οξυγόνο και το υδρογόνο είναι πάντοτε παρόντα σε πολύ μεγάλες ποσότητες. Ενώ το ασβέστιο και το άζωτο είναι συνήθως παρόντα. Το ασβέστιο βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα μόνο σε "μαλακά" νερά και το άζωτο μπορεί να απορροφηθεί από τα φυτά με τη μορφή νιτρικών και αμμωνίας, τα οποία είναι συνήθως παρόντα ως αποτέλεσμα της βιολογικής φίλτρανσης ή από τα οργανικά κατάλοιπα των ψαριών. Γι' αυτό το λόγο τα μόνα μακροστοιχεία που χρειάζεται συνήθως να προσθέτουμε στο ενυδρείο μας είναι ο άνθρακας, το μαγνήσιο, ο φώσφορος, το θείο και το κάλιο.

Μικροστοιχεία

Θα πρέπει να τονίσουμε, ότι ακόμα κι αν είναι οι ποσότητες των μικροστοιχείων είναι μικρότερες από αυτές των μακροστοιχείων που χρειάζονται τα φυτά, η σπουδαιότητά τους για τη σωστή ανάπτυξη των φυτών είναι εξίσου σημαντική! Τα μακροστοιχεία παίζουν το ρόλο, ως επί το πλείστον, των δομικών συστατικών για την ανάπτυξη των κυττάρων των φυτών, πρωτεϊνών και λιπών. Τα μικροστοιχεία από την άλλη είναι απαραίτητα για τις κυτταρικές λειτουργίες των φυτών και την ενεργοποίηση ζωτικών ενζύμων. Αυτά τα μικροστοιχεία μπορούν να προστεθούν με τη βοήθεια λιπασμάτων ιχνοστοιχείων του εμπορίου ή με αλλαγές νερού από τη βρύση που κάνουμε στο ενυδρείο μας, παρόλο που τις περισσότερες φορές καταναλώνονται από τα φυτά πολύ γρήγορα ως θρεπτικά στοιχεία και ως οργανικά μόρια μέσω των ενώσεών τους.

Να σημειωθεί εδώ, ότι υπάρχουν λιπάσματα που περιέχουν μικροστοιχεία τα οποία δεν είναι απαραίτητα για τα υδρόβια φυτά και γι' αυτό το λόγο δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται στο ενυδρείο μας. Πολλά αερόβια φυτά μπορεί να χρειάζονται αυτά τα θρεπτικά στοιχεία για διεργασίες που τα υδρόβια φυτά δεν τελούν. Τέτοια μικροστοιχεία είναι το νάτριο, το πυρίτιο, η ιοδίνη και το κοβάλτιο. Τα υδρόβια φυτά δεν χρειάζονται αυτά τα μικροστοιχεία.

Νερό βρύσης

Αξίζει σε αυτό το σημείο να γίνει μια αναφορά για τη χρήση του νερού βρύσης ως μέσο συμπλήρωσης ή αλλαγών νερού στο ενυδρείο μας. Τα ιχνοστοιχεία που περιέχει το νερό της βρύσης δεν είναι παντού τα ίδια και στις ίδιες αναλογίες, αλλά εξαρτώνται από την τοποθεσία που είμαστε. Τα χαρακτηριστικά του νερού βρύσης αλλάζουν από τόπο σε τόπο, γεγονός που φαίνεται αν μετρήσουμε τη σκληρότητά του (γενική), την οξύτητά του και άλλες παραμέτρους του. Γι' αυτό το λόγο θα πρέπει πάντα να μετράμε το νερό της βρύσης μας πριν από την προσθήκη του στο ενυδρείο μας. Γενικότερα, όσο πιο μεγάλη είναι η τιμή της γενικής σκληρότητας στο νερό βρύσης, τόσο περισσότερα ιχνοστοιχεία περιέχει. Άρα μπορούμε να πούμε ότι αλλαγές με "σκληρό" νερό μπορούν να γίνονται πιο αραιά σε ένα ενυδρείο, όταν σκοπό έχουν την συμπλήρωση ιχνοστοιχείων στο νερό του ενυδρείου μας. Η χρήση στις αλλαγές νερού με νερό βρύσης εξαρτάται βέβαια και από τα φυτά που έχουμε στο ενυδρείο μας και τις ποσότητες μικροστοιχείων που χρειάζονται. Έτσι, κάποια φυτά μπορούν να ζήσουν και να αναπτυχθούν καλύτερα σε "μαλακό" και άλλα σε "σκληρό" νερό. Πάντως, σε κάθε περίπτωση είναι προτιμότερο να χρησιμοποιούμε νερό βρύσης στις αλλαγές νερού στα ενυδρεία μας, παρά νερό από αντίστροφη όσμωση, ή έστω ανάμειξη των δύο ώστε να παρέχουμε στα φυτά τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά.

Φυτά "σκληρού" και "μαλακού" νερού

Ανάλογα με την χώρα και τον τόπο προέλευσης του κάθε φυτού, τα φυτά προσαρμόζονται στην ποσότητα θρεπτικών συστατικών και ιχνοστοιχείων της κάθε περιοχής. Ο βασικός παράγοντας που επηρεάζει την περιεκτικότητα των ιχνοστοιχείων είναι η γενική σκληρότητα του νερού και δεν πρέπει να την συγχέουμε με την ανθρακική. Τα φυτά από περιοχές με "σκληρό" νερό χρειάζονται περισσότερο ασβέστιο, μαγνήσιο και κάλιο, από τα φυτά που βρίσκουμε στις περιοχές με "μαλακό" νερό, κι αυτό γιατί τα ιχνοστοιχεία αυτά βρίσκονται σε μεγαλύτερη αναλογία στο "σκληρό" νερό. Από την άλλη τα φυτά που βρίσκουμε σε "μαλακά" νερά, προσαρμόζονται και μεγαλώνουν με επιτυχία σε νερά όπου τα προαναφερθέντα στοιχεία είναι λιγότερα, με αποτέλεσμα να μην τους είναι απαραίτητα για τη σωστή ανάπτυξή τους. Μερικά από τα θρεπτικά στοιχεία που χρειάζονται τα φυτά, συμπεριλαμβανομένου και των μικροστοιχείων, βρίσκονται σε μικρότερες συγκεντρώσεις στο "σκληρό" νερό, και αυτό επειδή είναι πολύ πιο πιθανό να σχηματίσουν οξείδια διαφόρων μετάλλων και να μην είναι πλέον χρήσιμα ως θρεπτικές ουσίες για τα φυτά. Σε αυτήν την περίπτωση, όπως γίνεται κατανοητό, τα φυτά που βρίσκουμε στη φύση σε "σκληρό" νερό, όταν τα βάλουμε στο ενυδρείο μας χρειάζονται μικρότερες ποσότητες μικροστοιχείων.

Στην πλειοψηφία τους τα φυτά που συνήθως βάζουμε στα ενυδρεία μας προέρχονται από περιοχές με "μαλακό" νερό. Έτσι προσπαθούμε τις περισσότερες φορές να εξομοιώνουμε συνθήκες "μαλακών" νερών, προκειμένου να παίρνουν τα φυτά όλα τα απαραίτητα στοιχεία που χρειάζονται για την ανάπτυξή τους. Παρ' όλα αυτά τέτοια φυτά μπορούν να διατηρηθούν και να μεγαλώσουν και σε συνθήκες "σκληρών" νερών, αρκεί να τροφοδοτούμε σε συνεχή βάση το νερό με διοξείδιο του άνθρακα, το οποίο είναι το μόνο συστατικό που δεν υπάρχει σε αφθονία στα νερά αυτά. Είναι γενικά πιο δύσκολο να διατηρήσουμε φυτά "σκληρού" νερού σε "μαλακό" νερό, απ' ότι το αντίθετο. Άρα θα μπορούσαμε να πούμε ότι αν έχουμε διάφορα φυτά από "μαλακό" και "σκληρό" νερό, είναι προτιμότερο να τους παρέχουμε συνθήκες "σκληρού" νερού προσθέτοντας διοξείδιο του άνθρακα.

Διοξείδιο του άνθρακα (CO2)

Να σημειώσουμε, ότι η χρήση του διοξειδίου του άνθρακα σε ένα φυτεμένο ενυδρείο είναι σχεδόν πάντα απαραίτητη, μια και η απουσία του ή η ανεπαρκής ποσότητά του στο νερό, είναι ο παράγοντας που τις περισσότερες φορές δρα περιοριστικά για την ανάπτυξη των φυτών. Χωρίς την απαραίτητη συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα στο νερό, τα φυτά δεν μπορούν να φωτοσυνθέσουν επαρκώς, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να παράγουν την απαραίτητη ενέργεια που χρειάζεται για τις απαραίτητες βιολογικές λειτουργίες τους. Το διοξείδιο του άνθρακα δημιουργείται με φυσικό τρόπο από την αναπνοή των φυτών και των ψαριών που έχουμε, αλλά σε ακόμα μεγαλύτερες ποσότητες από τα βακτήρια κατά τη διαδικασία διάλυσης της οργανικής ύλης.

Οι τρόποι εμπλουτισμού του νερού με περισσότερο διοξείδιο είναι αρκετοί. Είτε με χημικά σκευάσματα, τα οποία μόλις έρθουν σε επαφή με το νερό εκλύουν ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα, είτε με τη μορφή αντίδρασης ζάχαρης-μαγιάς σε εξωτερικό αντιδραστήρα και η παροχέτευση του παραγόμενου διοξειδίου του άνθρακα στο ενυδρείο, είτε με λιπάσματα αναπλήρωσης διοξειδίου του άνθρακα που κυκλοφορούν στο εμπόριο, είτε με την παροχέτευση καθαρού διοξειδίου του άνθρακα από υπό πίεση μπουκάλα με τη χρήση ρυθμιστών πίεσης και ροής.

Μορφές θρεπτικών συστατικών

Τα στοιχεία που χρειάζονται τα φυτά για την ανάπτυξή τους, μπορούν να προστεθούν στο νερό του ενυδρείου μας με διάφορους τρόπους. Επειδή τα φυτά απορροφούν τις θρεπτικές ουσίες όχι μόνο μέσω των φύλλων τους αλλά και μέσω των ριζών τους, πρέπει να φροντίζουμε όχι μόνο για υγρά λιπάσματα αλλά και για το κατάλληλο υπόστρωμα του ενυδρείου μας. Τα φυτά χρειάζονται μικρές ποσότητες μικροστοιχείων και αυτά μπορούν να προστεθούν στις περισσότερες περιπτώσεις και από το νερό της βρύσης που χρησιμοποιούμε κατά τις αλλαγές νερού. Βέβαια, πρέπει να λάβουμε υπ' όψιν μας ότι τα περισσότερα από αυτά πολύ γρήγορα θα σχηματίσουν δεσμούς με άλλα στοιχεία, φτιάχνοντας μόρια τα οποία δεν απορροφούνται από τα φυτά. Γι' αυτό το λόγο είναι απαραίτητες οι συχνές αλλαγές νερού ή η συμπλήρωση αυτών των μικροστοιχείων με υγρά λιπάσματα ή με ταμπλέτες οι οποίες χρησιμοποιούνται στο υπόστρωμα του ενυδρείου μας.

Η μεγαλύτερη διαφορά μεταξύ υγρών λιπασμάτων και ταμπλετών για το υπόστρωμα είναι ότι τα υγρά λιπάσματα διαρκούν για πολύ μικρότερο χρονικό διάστημα και χρειάζεται να προστίθενται κάθε μία με δύο εβδομάδες. Το υπόστρωμα στο ενυδρείο μας λειτουργεί σαν αποθήκη πολλών από αυτά τα μικροστοιχεία. Η έλλειψη οξυγόνωσης του υποστρώματος και κίνησης του νερού σε ένα συμπαγές υπόστρωμα, θα προκαλέσουν την έλλειψη κίνησης των μικροστοιχείων, την οξείδωσή τους, και τη δημιουργία ανθρακικών αλάτων, γεγονός που τα καθιστά μη αφομοιώσιμα από τα φυτά. Πολλές φορές τα θρεπτικά στοιχεία που υπάρχουν στο υπόστρωμα χάνουν τους δεσμούς οξυγόνου από τα αναερόβια βακτήρια.

Στη συνέχεια, αυτά τα ιχνοστοιχεία δεσμεύονται με οργανικούς δακτύλιους μεταλλικών ιόντων που υπάρχουν στο υπόστρωμα, κάνοντάς τα με αυτό τον τρόπο εύκολα αφομοιώσιμα από τα φυτά. Με παρόμοιο τρόπο τα στοιχεία που υπάρχουν στο νερό θα σχηματίσουν δεσμούς με το οξυγόνο και τα άλλα στοιχεία που βρίσκονται στο νερό, κάνοντάς τους πολύ μεγάλους για να μπορέσουν να απορροφηθούν από τις ημιπερατές μεμβράνες των φύλλων των φυτών.

Επίλογος

Συμπερασματικά, τρόποι με τους οποίους μπορούμε να προσθέσουμε τα θρεπτικά στοιχεία που χρειάζονται τα φυτά για να μεγαλώσουν και να αναπτυχθούν στο ενυδρείο μας είναι: α) τα διάφορα υγρά λιπάσματα που κυκλοφορούν στο εμπόριο, β) με την προσθήκη ταμπλετών λιπάσματος στο υπόστρωμα, γ) με την χρήση υποστρώματος πλούσιο σε θρεπτικά στοιχεία κατά το στήσιμο του ενυδρείου, δ) με αλλαγές νερού από τη βρύση ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Να σημειωθεί επίσης, ότι η χρήση τροφής για το τάισμα των ψαριών μας βοηθά έμμεσα στην προσθήκη ιχνοστοιχείων στο νερό του ενυδρείου. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει, για κανένα λόγο, ότι θα πρέπει να ταΐζουμε περισσότερο από το κανονικό τα ψάρια μας! Τέλος, μεγάλη προσοχή χρειάζεται στην δοσολογία των διαφόρων λιπασμάτων, καθώς η υπερδοσολογία τους μπορεί να δημιουργήσει πολλά και έντονα προβλήματα, ένα εκ των οποίων είναι και η ανάπτυξη της ανεπιθύμητης για ένα φυτεμένο ενυδρείο άλγης.

Βιβλιογραφία

- Ecology of the Planted Aquarium by Diana L Walstad

- Encyclopedia of Aquarium Plants by Peter Hiscock

- Aquarium Plants by Christel Kasselmann